کاربرد های لیزر در درمانهای دندانپزشکی:
سالهاست در اخبار پزشکی و مجلات خانوادگی از کاربرد لیزر در درمانهای دندانپزشکی میشنویم. این روزها در تبلیغات برخی مطبها و کلینیکهای دندانپزشکی نیز نوید استفاده از لیرز برای رهایی از صدای آزاردهنده توربینهای دندانپزشکی و کاهش درد و خونریزی را میشنویم. اما ممکن است وقتی از دندانپزشک خود درباره کاربرد لیزر سوال کنید، بشنوید آنچه مردم از کاربرد لیزر در ذهن دارند در اصل یک اشتباه عامیانه است و چیزی که به عنوان لیزر در مطبهای دندانپزشکی دیدهاند، تنها نور آبی رنگ یک دستگاه مخصوص است که برای ترمیم دندانها با ماده کامپوزیت کاربرد دارد و لیزر محسوب نمیشود. البته شاید تا چند سال قبل این پاسخ درست بود، اما اکنون کاربرد لیزر به شکل علمی و رو به رشد در مطبهای دندانپزشکی آغاز شده است.پس لیزر دندانپزشکی چیست و چه کاربردهایی در دندانپزشکی دارد.
لیزر چیست؟
واژه لیزر خلاصه شده عبارت Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation است. نور تقویت شدهای است که به شکل پرتوهای هم راستای بسیار باریک با طول موج مشخص تابیده میشود. این نور تقویت شده نوعی از انرژی را فراهم می کند که گونه های آن، کاربردهای گوناگونی در گستره دانش پزشکی دارند.اثر لیزر به دلیل جذب آن در بافت هدف و ایجاد اثر حرارتی بر سلولها و ملکولهای آن به شکل مستقیم و یا غیر مستقیم(به کمک ملکولهای اسپری آب) است.
توجه:
تمام لیزرهای مورد استفاده در دندانپزشکی در گروه امواج مادون قرمز بوده، با چشم دیده نمی شوند.آن نور قرمز یا سبز که در تصاویر و هنگام کار دیده می شود " نور لیزر راهنما" یا Guide دستگاه است که نشان می دهد محل تابش پرتوی لیزر کجا قرار دارد.فقط لیزر آرگون در طیف مرئی قرار داشته و به رنگ آبی قابل دیدن است که به علت کم بودن موارد کاربرد آن ، خیلی کم استفاده می شود.
کاربردهای لیزر در دندانپزشکی:
۱- تشخیص پوسیدگی و جرم:
یکی از روش های نوین در تشخیص زودرس ضایعات پوسیدگی و جرم دندانی کاربرد لیزر فلورسانس است. در این تکنیک نور لیزر به بافت بیولوژیک تابانده شده و در صورت حضور فعالیت متابولیک باکتریایی، این لیزر با القای اثرات فلورسانس، بازتابی به دستگاه برمی گرداند. دستگاه با تبدیل شدت این نور برگشتی به یک مقیاس عددی میتواند به تشخیص ضایعه پوسیدگی یا جرم کمک کند.
از نمونههای تجاری این تکنولوژی میتوان به دستگاه دیاگنودنت و سیستم فیدبک دستگاه لیزر Er:YAG Kavo KEY3 اشاره کرد. در این دو دستگاه از یک لیزر قرمز رنگ دیود nm655 با شدت کمتر از mW1 استفاده میشود. این نور از طریق یک فیبر مرکزی به دندان تابش یافته و نور فلورسانت برگشتی از طریق فیبرهای دیگری که به شکل محیطی اطراف فیبر مرکزی قرار گرفته اند؛ به دستگاه برمی گردد. در این مرحله سیگنال برگشتی آنالیز شده و به یک مقیاس عددی از ۰ تا ۹۹ تبدیل می گردد.
نمایشگر دستگاه علاوه بر این که به صورت لحظه ای در هر نقطه مقادیر را نشان می دهد؛ نشان دهنده ی بالاترین عدد ثبت شده در کل روند معاینه می باشد. بروز پاسخ فلورسنت را به واسطه ی حضور محصولات باکتریایی همچون porphyrin ها و دیگر عوامل نور دوست در ضایعات پوسیدگی و جرم زیر لثه ای می دانند.
در این روش از تابش لیزر دیود۶۵۵ نانومتر استفاده می شود امتیاز استفاده از این روش آن است که با حساسیت تکنیکی بسیار بالای دستگاه امکان مخفی ماندن پوسیدگی از دید دندانپزشک بسیار نادر است. البته احتمال تشخیص کاذب پوسیدگی در ناحیه شیارهای سالم هم وجود دارد.
۲- درمان حساسیت دندانی:
ازدیاد حساسیت عاجی یکی از علل شایع مراجعه بیماران به دندانپزشک است. برای درمان این مشکل روشهای متفاوتی همچون استفاده از خمیردندانهای حاوی مواد ضد حساسیت، ژلهای فلوراید و ادهزیوهای عاجی وجود دارد. استفاده از انواع مختلف لیزر نیز برای درمان این عارضه کاربرد دارند. بهطور مثال تابش لیزر دیود ۸۱۰ نانومتر به سطح دندان با توان ۱ وات و به شکل عمود و غیر تماسی به مدت ۳۰ تا ۶۰ ثانیه می تواند در یک بار استفاده به میزان قابل توجهی حساسیت عاجی را به شکل فوری کاهش دهد. همچنین مطالعات تکرار این روند را با فاصله ۲ هفته ای جهت بهبود قابل ملاحظه نتایج پیشنهاد داده اند.
کاربرد لیزر ER-Yag هم در دز های پایین (subablative doses)یکی از روشهای مطرح در درمان این مشکل است که اثرات مثبت و دوام طولانی مدت آن ثابت شده است، البته استفاده از این لیزر ها هم نتوانسته است درد ناشی از حساسیت عاجی را در تمام بیماران کاملا برطرف کند.
۳- سفید کردن دندانها:
یکی از کاربردهای شایع لیزر در دندانپزشکی، برای بلیچینگ (سفید کردن دندانها) در مطب است. البته لیزر در درمان بلیچینگ تنها برای فعال کردن ژل بلیچینگ بهکار میرود و هیچ لیزری به شکل مستقل خواص بلیچ ندارد. لیزر میتواند در یک مدت زمان کوتاهتر، دما را بالا برده و سرعت فعال شدن ژل را افزایش دهد. در این روش معمولا جهت افزایش جذب انرژی لیزر از محصولات بلیچینگ حاوی رنگدانه های ویژه استفاده میشود.
استفاده از لیزر در بلیچینگ سرعت کار را بهبود می بخشد اما تجربه بیشتر دندانپزشکان نشان میدهد روش ترکیبی بلیچینگ در مطب +خانه بهترین و پایدار ترین نتایج را به همراه داشته است.
۴- برداشت پوسیدگی و تهیه حفره:
یکی از کاربردهای جذاب لیزر برای بیماران دندانپزشکی بکارگیری لیزر ER:Yag به عنوان جایگزینی برای تراش حفرات و برداشت پوسیدگی است.در این روش لیزر اربیوم که بیشترین جذب را در مولکولهای آب داراست توسط مولکولهای آب موجود در اسپری آب پاشیده شده روی سطح،نسج سخت دندانی یا استخوانی جذب شده ،باعث تبخیر لحظه ای آب و expantion(تولید حباب) کریستالهای هیدروکسی آپاتیت بافت شده که این فرایند سبب ablation (کنده شدن)لایه لایه نسج سخت بیولوژیک می گردد. این روش با حذف متههای دندانپزشکی و صدای ناهنجار انها، درمانهای دندانپزشکی را خوشایندتر و تحملپذیر تر می سازد.
اما این روش معایبی نیز به همراه دارد:
* لیزر را برای دندانهایی که قبلا ترمیم فلزی داشتهاند نمیتوان استفاده کرد. البته در خصوص تراش ترمیمهای کامپوزیتی لیزر اربیوم توانمند است.
* لیزر در تراش روکش و یا برداشت انتخابی پوسیدگیهای زیر ترمیمهای قبلی قابل استفاده نیست.
* لیزر نمی تواند شکل کامل و صحیحی از حفره ارایه دهد بنابراین برای شکل دهی هندسی کامل حفره هنوز هم به متههای دندانپزشکی نیاز است. در صورتیکه صرفا از لیزر به منظور تراش دندان استفاده شود ماده ترمیمی انتخابی کامپوزیت خواهد بود.
* برای استفاده از این لیزر مانند تراش با متههای دندانپزشکی، دندان باید بیحسی شود. اما اگر از مقادیر پایینتر انرژی دستگاه استفاده شود میتوان تراش بدون درد را برای بیمار به انجام رساند. اما از آنجا که این مقادیر انرژی حداقل انرژی قادر به ablation بافت سخت است در چنین شرایطی تراش دندانی به کندی انجام و همین محدودیت سبب می گردد که دندانپزشک کار با انرژی بالاتر همراه با تزریق بی حسی را ترجیح دهد.
۵- جراحی بافت نرم:
تقریبا تمامی لیزرهای شایع مورد کاربرد در دندانپزشکی با مکانیسمهای مختلف قادر به برش بافت نرم هستند. در لیزر دیود و Nd: YAG این برش به واسطه جذب انرژی توسط پیگمان و هموگلوبین موجود در بافت انجام میشود؛ در حالیکه در کار با لیزر CO2 یا Er:YAG این برش به واسطه جذب انرژی توسط آب بافتی اتفاق می افتد. برداشت ضایعات بافت نرم یا اصلاح فرم بافت نرم با این لیزرها قابل انجام است.
لیزرها با نفوذ به بافت نرم ضمن برش دادن آن، سبب انسداد عروق خونی و مهار گیرنده های درد در محل برش میشوند. به همین دلیل بیشتر بیماران درد کمتری را نسبت به روش جراحی معمولی تجربه میکنند. همچنین کار با لیزرهای بافت نرم ترمیم زخم را تسریع کرده و چون التهاب مختصری ایجاد می کند، تورم و ناراحتی پس از عمل نیز بسیار کمتر است.
لیزر برای درمان سرطانهای بدخیم مخاط دهان نیز کاربرد دارد. این لیزرها قادرند سلولها و شبکه خونی سلولهای سرطانی را از بین ببرند و باعث مرگ سلولهای سرطانی شوند. همچنین لیزر می تواند باعث فعال کردن سیستم ایمنی میزبان شود.
۶- درمان ریشه:
هدف اصلی در درمان ریشه تمیز کردن کانال دندان است. لیزر می تواند برای استریل کردن مجموعه کانال اصلی یا کانالهای فرعی دندان استفاده شود. کاربرد لیزرهای Diode,Nd:YAG و Er:YAG با اثربخشی متفاوت برای این منظور پیشنهاد شده است. البته برای این منظور کانال باید به شکل استاندارد توسط فایل آماده شود تا مسیر برای ورود فیبر حداقل ۲۰۰ میکرونی لیزر باز گردد.
اخیرا مطالعات آزمایشگاهی به ارزیابی لیزر اربیوم جهت انجام shaping کانال پرداخته اند که این مطالعات نتایج امیدوار کننده به نظر میرسد.
۷- جراحی لثه:
لیزر اربیوم میتواند در جراحی لثه به منظور حذف بافت گرانولیشن یا عوامل محرک سطح ریشه و در جراحی افزایش طول تاج به منظور اصلاح بافت نرم و استخوان آلوئولار کاربرد دارد. البته این روش عمدتا در قدام فکین که عرض استخوان بین دندانی کمتر است کاربرد داشته و در نواحی خلفی فکین برداشت استخوان نیازمند کنار زدن فلپ و افزایش طول تاج به شکل کلاسیک می باشد.
8-پاکسازی تغییر رنگ لثه:
لثه های دارای نواحی کبود رنگ و مایل به قهوه ای برای بعضی بیماران از نظر زیبایی ناراحت کننده هستند.با کمک لیزر Diode یا Er:YAG می توان این تغییر رنگ را برداشت و دوباره رنگ صورتی و طبیعی لثه را برگرداند.
9-فوتوداینامیک تراپی (Photo Dynamic Therapy) :
در این روش درمانی،با کمک مواد رنگی مخصوص،سلولها یا میکروارگانیسم های بیماریزا رنگ می شوند. سپس نور لیزری که جذب بالایی در آن رنگ دارد به ناحیه تابیده میشود.این کار سبب نابودی سلولها و میکروارگانیسم های مورد نظر و پاک سازی بافت از آنها می گردد.
10-درمان با لیزر کم توان(Low Level Laser Therapy) :
منظور از لیزرهای کم توان،لیزرهای با توان کمتر از 0.5 وات است.تابش این نوع لیزر به نواحی دارای التهاب و درد به دفعات و فواصل لازم ،با تحریک و تشدید بعضی از واکنش های سلولی-ملکولی روند التیام و بهبود بافت را سرعت می بخشد.اثر آن را می توان به اثر فیزیوتراپی برای درمان مشکلات عضلانی و استخوانی تشبیه کرد.به عنوان نمونه بعضی بیماران پس از جراحی های گسترده در دهان،دچار بی حسی یا کم حسی در لب و نواحی خاصی از صورت می شوند.حتی ممکن است شاخه ی عصبی قطع شده باشد.بدون کمک لیزر برگشت حس طبیعی چند ماه تا بیش از یک سال طول می کشد.اما با روش L.L.L.T برگشت حس طبیعی خیلی سریعتر صورت می گیرد.
معایب و محدودیتهای استفاده از لیزر در دندانپزشکی:
۱- در صورتیکه دقت کافی در استفاده از لیزر صورت نگیرد، لیزر باعث آسیب جدی به چشم می شود. این آسیب می تواند ناشی از جذب انرژی توسط قرنیه و یا شکبیه چشم باشد . به همین علت باید حتما چشمان بیمار را با عینک محافظ پوشاند.
۲- مورد دیگری که باید در نظر داشت این است که هر دندانپزشکی که از لیزر استفاده می کند باید از ریسکهای احتمالی آن کاملا آگاه باشد و برای استفاده از دستگاه مورد نظر کاملا تعلیم دیده باشد و دوره های مخصوص لیزر تراپی را گذرانده باشد.
۳- یکی دیگر از معایب کاربرد لیزر، گران بودن دستگاه های لیزر و بالا بودن هزینه آموزش دندانپزشک،دستیار و همچنین نگهداری از دستگاه و تهیه لوازم جانبی و مصرفی آن است. برای بهره جستن از مزایای لیزر باید متناسب با آن خدمات هزینه کنید. اما اگر جزو کسانی هستید که به دلیل ترس از دندانپزشکی و ابزار معمول آن، جرات قدم گذاشتن در مطبهای دندانپزشکی را ندارید، میتوانید با بهرهجستن از لیزر، تجربهای متفاوت از دندانپزشکی داشته باشید.
با توجه به مطالب ذکر شده میتوان اینگونه نتیجه گرفت که مهمترین مزیتی که استفاده از لیزر در درمانهای دندانپزشکی دارد، کاهش درد و عوارض پس از انواع جراحی و التیام خیلی سریع تر ناحیه است.همچنین کاهش استرس ناشی از صدای توربین های دندانپزشکی ولرزش آن ،که در لیزرهای بافت سخت وجود ندارد.
1-برداشت تغییر رنگ لثه های تیره و مایل به قهوه ای
2-درمان زخمهای مخاط دهان ناشی از گاز گرفتگی،ضربه و . . .
3-درمان آفت و تب خال
4-جراحی های بافت نرم (برداشت ضایعات بافتی،اتصالات زیر لب و زبان،آبسه ،مرحله دوم ایمپلنت و . . .)
5-جراحی زیبایی لثه (gingivoplasty،gingivectomy)
6-سفید تر کردن دندانها
7-استریل کردن کانالهای عصبی دندان در هنگام درمان ریشه
8-درمان کم حسی یا بی حسی لب و صورت پس از جراحی
9-درمان دندانهای حساس
10-برطرف کردن رفلکس تهوع (gag)در بیمارانی که نا خود آگاه با تماس وسایل دندانپزشکی ،فیلم رادیوگرافی،مواد قالبگیری و حتی مسواک به انتهای دهان،دچار حالت تهوع می شوند و امکان درمان دندانهای انتهایی برای آنها وجود ندارد.
برای کسب اطلاعات و راهنمایی لازم با ما تماس بگیرید: 02632263690 - 02632263596
ما را در اینستاگرام دنبال کنید
===================================================================
در تهیه برخی از مطالب این صفحه از مقاله نوشته شده توسط آقای دکتر سیامک شایان امین استفاده شده است: